مکانیزاسیون چیست؟
از سالیان بسیار دور، بشر همواره به طرق مختلف سعی در تأمین غذای خود و دامهایش را داشته است و در طی اعصار گوناگون از شیوه های مختلفی استفاده کرده است که همواره سیری صعودی به سمت افزایش عملکرد محصول را داشته است.
در ابتدا؛ عملیات کشاورزی توسط انسان و دام و بوسیلۀ ابزارآلات چوبی بسیار ساده انجام می گرفت. سپس با پیدایش آهن؛ از آن برای ساخت انواع خیش ها استفاده شد. این سیر تکامل استفاده از وسایل و ابزار آلات همچنان ادامه یافت تا اینکه موتور بخار در اواخر قرن ۱۸توسط جیمز وات اختراع شد. صد سال بعد، یعنی اواخر قرن نوزدهم در تراکتورهای زراعی غول پیکری که برای مزارع وسیع امریکا ساخته شده بودند؛ موتور بخار بکار گرفته شد. لیکن بعلت محدودیت های فراوان از قبیل بازدهی پایین و ابعاد بزرگ و وزن زیاد موتورهای بخار جای خود را به موتور های احتراق داخلی دادند و از اوایل قرن بیستم تا کنون روز بروز بر کیفیت این تراکتور ها افزوده می شود.
این روند که شاید بتوان ابتدای آن را به ده هزار سال پیش نسبت داد را مکانیزاسیون کشاورزی می نامند. مکانیزاسیون کشاورزی به معنای مکانیکی کردن عملیات کشاورزی است و دارای دو معنای عام و خاص می باشد که معنای خاص آن صرفاً شامل تکنولوژی ماشینی و مسائل مرتبط با آن در کشاورزی است. در حالیکه معنی عام مکانیزاسیون تمامی مسائل و تجزیه و تحلیل های کلی مرتبط با کشاورزی و مدیریت آن ها را شامل می شود. مکانیزاسیون را می توان چنین تعبیر کرد که “مکانیزاسیون، استفاده از تکنولوژی روز در کشاورزی برای توسعۀ پایدار است”. اهداف مکانیزاسیون را می توان چنین برشمرد:
- افزایش تولید
- کاهش هزینه ها
- کاهش سختی کار کشاورزی و افزایش جذابیت آن
- افزایش بهره وری از نیروهای کارگری
- افزایش کیفیت کار زراعی و امکان انجام آن در کمترین مدت زمان
- انجام به موقع عملیات کشاورزی
مکانیزاسیون در دو مبحث فنی و اقتصادی مطرح می شود. در بعد فنی آن، مسائل مربوط به ماشینی کردن کشاورزی و در بعد اقتصادی، مدیریت مناسب برای افزایش درآمد و کاهش هزینه ها مد نظر قرار می گیرد.
مبحث مکانیزاسیون در ایران از اوایل قرن چهاردهم شمسی و با ظهور سلسله پهلوی آغاز شد و اولین تراکتور در سال ۱۳۰۸و بمظور آموزش دانشجویان فلاحت کرج از اروپا وارد گردید.
با شکل گیری بخش ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون در دانشکده های کشاورزی دانشگاههای مختلف کشور؛ این بخش از کشاورزی رونق گرفت و امروز شاهد فعالیت اساتید و دانشجویان این رشته در مقاطع مختلف تحصیلی در قالب کنگره ها و کنفرانس های متعددی هستیم که عمدۀ آنها توسط انجمن مهندسی ماشینهای کشاورزی و مکانیزاسیون ایران برگزار می شود.در طی این کنگره ها و کنفرانس ها مقالات متعددی در رابطه با بخش های مختلف مربوط به ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون ارائه می گردد که گامی موثر در راه پیشرفت سطح علمی کشاورزی ایران در این عرصه است.
منابع و مآخذ
۱- الماسی. مرتضی، شهرام کیانی و نعیم لویمی، ۱۳۸۴، مبانی مکانیزاسیون کشاورزی، موسسۀ انتشارات حضرت معصومه(س).
۲- رنجبر. ایرج، حمید رضا قاسم زاده و شهاب داودی،۱۳۸۲، توان موتور و تراکتور، ترجمه، انتشارات دانشگاه تبریز.
۳- مجله توان، دانشگاه ساری.
مکانیزاسیون چیست؟
مکانیزاسیون واژه ایست مشتق شده از مکانیک که به معنای مکانیکی کردن
است.پس مکانیزاسیون به مفهوم مکانیکی کردن است و منظور از آن ، استفاده از
وسایل و ادوات مکانیکی برای تولیدات و انجام کارهای کشاورزی است.
تاریخچه ی مکانیک به قرن هفدهم برمی گردد که با قوانین سه گانه ی نیوتن
آغاز شد و با فعالیت دانشمندان مختلف علم مکانیک، ادامه پیدا نمود.سپس
ماشین آلات کشاورزی اختراع شدند و مکانیک کشاورزی به وجود آمد.
واژه ی مکانیزاسیون کشاورزی از زمانی متداول گشت که تراکتورهای بخاری وارد
مزرعه شدند ، ولی ورود این وسایل یا مکانیزه شدن کشاورزی صرفا به منظور
انجام کار بهتر ، بیشتر و با هدف افزایش درآمد انجام گرفت و امروز نیز
چنین است.
با توجه به مطالب گفته شد می توان اینگونه تعریف کرد:
مکانیزاسیون کشاورزی یعنی استفاده از وسایل مکانیکی به منظور افزایش کمی و
کیفی تولیدات کشاورزی و با هدف افزایش درآمد مالی کشاورز.
بنابراین اگر مکانیزاسیون به افزایش درآمد کشاورز نینجامد ، مکانیزاسیون
نیست.اگر استفاده از وسایل دامی به افزایش بیشتر درآمد بینجامد، کاربرد
ماشین را نمی توان مکانیزاسیون نامید و توصیه نمی شود.
افزایش درآمد روستایی با سه عمل صورت می گیرد:
۱-افزایش کمیت محصول ۲-افزایش کیفیت محصول ۳-کاهش هزینه ی تولید محصول
افزایش کمی محصول به دو صورت انجام می شود:
الف)افزایش سطح زیر کشت: این کار با وسایل مکانیکی به سهولت قابل انجام
است که به دلیل محدودیت کارگر و شاق بودن این عملیات از ادوات مکانیکی
کشاورزی استفاده می شود.
ب)افزایش عملکرد: ممکن است سطح زیر کشت را افزایش نداد ولی با شخم یکنواخت
، تهیه ی بستر مناسب ، کاشت در عمق ثابت و فاصله ی مناسب بین بوته ها،
وجین مؤثرتر، سمپاشی ، کودپاشی و بالاخره برداشت بهتر عملکرد بیشتری تحصیل
نمود که این عملیات جز با کاربرد ماشین امکان پذیر نمی شود.
افزایش کیفی محصول از مهمترین عوامل افزایش درآمد روستایی است.اگر عمق
کاشت ، زمان برداشت ، نحوه ی برداشت به صورت مناسب توسط ادوات کشاورزی در
مورد محصول صورت گیرد بازدهی به مقدار بسیار زیاد افزایش می یابد. به
عنوان مثال برگ توتون درجه ی یک با دو روز تاخیر در خشک کردن به درجه ی سه
تقلیل می یابد. یونجه اگر به موقع برداشت نشود از نظر کیفی ، محصول بسیار
افت می کند.
کاهش هزینه ی تولید و اثرات آن را در کشورهایی چون ایران که تعداد کارگر
کم است با مکانیزه کردن درست ، به وضوح می توان رؤیت کرد. اگر کارشناس
مکانیزاسیون از نحوه ی کار ماشین اطلاع کافی نداشته باشد و از طرفی هزینه ی
نگهداری و تعمیر وسایل زیاد باشد هزینه ی تولید محصول کاهش نمی یابد که
این امر با مفهوم مکانیزاسیون کشاورزی مغایر است.
مکانیزاسیون کشاورزی در ایران موضوعی است که طی سالهای گذشته یا بهتر
بگوئیم از سال ۱۳۴۵ ، یعنی سالی که قرارداد بین ایران و جمهوری رومانی به
منظور خرید تراکتور و بعضی ادوات کشاورزی منعقد شد و تعداد تراکتور از آن
سال در کشور رو به فزونی گذاشت مورد بحث متخصصین فن بوده است.
وقتی از مکانیزاسیون کشاورزی صحبت به میان می آید ، اکثرا به فکر کاربرد و
استفاده از موتورهای احتراق داخلی و ماشین های مختلف کشاورزی در مزارع می
افتند ، در حالی که مکانیزاسیون به معنی اعم، این نیست که حتما از موتور
احتراق داخلی و یا از آخرین مدل های ماشین های کشاورزی استفاده شود. قبل
از اینکه مکانیزاسیون کشاورزی را تعریف کنیم ، ابتدا لازم است موتور و
ماشینرا از یکدیگر تشخیص داده و جدا کنیم. “ماشین ” وسیله ای است که اگر
به آن توان دهیم ، برایمان کار انجام می دهد ولی خود به تنهایی قادر به
انجام کار نیست . ” موتور” وسیله ای است که تولید توان می کند ولی به
تنهایی نمی تواند کاری انجام دهد مگر اینکه این توان را به ماشینی بدهد تا
آن ماشین بتواند کار تولید کند. به طور مثال یک گاوآهن را می توان به
وسیله ی یک یا چند حیوان کار به حرکت درآورد و زمینی را شخم زد ، گاوآهن
در اینجا ماشین را تشکیل می دهد و حیوان یا حیواناتی که آن را می کشند در
حکم موتور می باشند. یک موتور ممکن است در یک زمان، دو ماشین را به حرکت
درآورد و گاهی حرکت هر دو ماشین ، برای انجام کار ، ضروری است.
اکنون با روشن شدن فرق بین ماشین و موتور می توان مکانیزاسیون کشاورزی را
تعریف نمود. کلمه ی مکانیزاسیون در کشاورزی مترادف با کلمه ی اتوماسیون در
صنعت است که خود به معنی اتوماتیک کردن می باشد و اتوماتیک کردن یعنی کم
کردن کار کارگری. بنابراین مکانیزاسیون یعنی استفاده از ماشین و موتور در
کشاورزی جهت کاهش نیاز به نیروی کارگری. البته این نیاز هنگامی به وجود می
آید که درآمد حاصل از کار کارگری کمتر از درآمد به دست آمده از جایگزین
نمودن ماشین و موتور باشد که خود به عوامل متعددی از جمله عوامل زیر بستگی
دارد:
۱- دستمز کارگر بالا باشد.
۲- مشکلات کارگری موجب وقفه در کار، در زمان معین شود.
۳- زیان های حاصل از طولانی بودن کار کارگری بیش از هزینه های استفاده از ماشین و موتور شود.
۴- کیفیت کار ماشین آنقدر بالا باشد که هزینه های آ را مستهلک نماید.
معنی اعم مکانیزاسیون کشاورزی اتخاذ هر روشی است که موجب ازدیاد درآمد
شود. با این تعریف جایگزین کردن کارگر با ماشین و موتور یکی از روش ها
محسوب می شود و استفاده از بذر اصلاح شده برای بدست آوردن عملکرد محصول
بیشتر روشی دیگر، که هر دو بخشی از موضوع مکانیزاسیون هستند.
آشنایی با وضعیت کشاورزی سنتی ایران
ایران از قدیم الایام مهد تمدن های باستانی و یکی از مراکز تولید مواد
کشاورزی دنیای باستان بوده است.به طوری که بسیاری از پیشرفتهای کشاورزی و
دامپروری مانند پرورش اسب و ترویج نباتات سودمند را باید مرهون زحمات و
ابتکارات اهالی این مرزوبوم دانست. حفاری هایی که در تپه ی سیالک کاشان
انجام یافته ، نشان می دهد که حدود شش هزار سال پیش ، کشاورزی در میان
مردم آن منطقه معمول بوده و ایرانیان متمدن قرن ها پیش از این در این راه
کار کرده اند. از نقش روی استوانه ای که در شهر شوش کشف شده ، معلوم
گردیده که در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح مردم ایران گندم را در مخزن
هایی که امروزه هم در بعضی از نواحی دیده می شود ،ریخته و انبار می کرده
اند. یونجه ، این علوفه ی پر ارزش برای دام ها ، توسط ایرانیان به یونان و
سپس به روم و سایر نقاط جهان برده شد.
ابزارهای کشاورزی که در ایران باستان به کار می رفت شامل انواع ابزارهای
دستی ساده مانند بیلها، کج بیلها ، داسهای دسته کوتاه ، کلنگ و وسائل دامی
چوبی از قبیل گاوآهن ، هرسهای دندانه ای ، خرمن کوبها و غیره بوده اند.
منبع توان و ابزارهای کشاورزی معمول امروزی در نقاط مختلف کشور بخصوص در
نقاط دورافتاده به مرور زمان تغییر زیادی پیدا نکرده و با ابزارهای قدیمی
فرق چندانی ندارند. هنوز در اکثر نقاط دور افتاده ی کشور از یک یا دو جفت
گاو به عنوان توان کششی منحصر به فرد و از گاوآهن های دامی چوبی و هرسهای
دندانه ای ، خرمن کوبها و سایر وسائل که اکثرا از چوب ساخته شده اند به
عنوان ابزار مورد نیاز استفاده می گردد.
شرایط و امکانات توسعه ماشین های کشاورزی در ایران
در کشور ما استفاده از تراکتور و ماشبن های کشاورزی خیلی دیرتر از کشورهای
اروپایی و امریکا شروع شد و اصولا در قرن هیجدهم که در اروپا گاوآهن های
فلزی برگردان دار معمول شد، و در قرن نوزدهم که خرمن کوبهای جدید در
امریکا اختراع گردید ، در وسائل و ادوات کشاورزی کشور ما هیچگونه تغییری
حاصل نگردید. عملا در طول ۵۰ تا ۶۰ سال اخیر بوده است که به تدریج کشاورز
ایرانی با انواع ماشین های کشاورزی آشنا شده است، اما هنوز هم آن طوری که
شرایط امروز ایجاب می کند کشاورزی مملکت ما ماشینی نگشته است و در مواردی
هم که این امر به صورتی انجام گرفته است ، به علل بنیادی مواجه با مشکلات
عدیده ای می باشد که همه ی دست اندرکاران و منخصصین کشاورزی ماشینی با آن
آشنا هستند.
اولین گاوآهن فلزی برگردان دار دامی در زمان ناصرالدین شاه قاجار به ایران
وارد شد و در ارومیه مورد استفاده قرار گرفت . اولین نمایشگاه ماشین های
کشاورزی در سال ۱۳۰۰ خورشیدی در تهران برگزار گردید . اولین تراکتور نفتی
ساده به دستور رضاخان در سال ۱۳۰۸ بری مدرسهی فلاحت خریداری گردید و این
مدرسه بعدها به دانشکده کشاورزی تبدیل شد. با وقوع جنگ جهانی دوم و مشکلات
داد و ستد با کشورهای فروشنده و همچنین اثرات این جنگ در امور داخلی
کشور، عملا این طرح متوقف و بهره برداری از آن نیز مسکوت ماند. پس از جنگ
کمکم سرمایه داران و بعضی از شرکت ها شروع به وارد کردن تراکتور در ایران
نمودند. ابتدا روستاییان از پذیرفتن تراکتور و ماشین های کشاورزی در مزارع
خود خودداری می کردند و اعتقاد داشتند که برکت کشاورزی در سم گاوها می
باشد، ولی به تدریج که با نتایج کار آشنا شدند تا حدودی آنها را پذیرفتند.
آغاز فعالیت بنگاه توسعه ماشین های کشاورزی از سال ۱۳۳۱ر حقیقت سرآغاز
ماشینی کردن کشاورزی ایرا ن به شمار می رود. این مؤسسه از سال ۱۳۳۱ تا سال
۱۳۳۶ خود اقدام به وارد کردن تراکتور و ماشین های کشاورزی می نمود و آنها
را به اقساط به فروش می رساند ، اما از سال ۱۳۳۶ تا سال ۱۳۴۵ بنگاه به
متقاضیان خرید تراکتور وام میداد تا آنها مطابق سلیقه و امکانات خود اقدام
به خرید تراکتور و کمباین و سایر ادوات کشاورزی بنمایند.این طرز کار سبب
شد که به تدریج مارک های مختلف تراکتور و کمباین م به تعداد کمی وارد کشور
شود و چون برای فروشندگان تامین لوازم یدکی و تعمیرگاه های لازم مقرون به
صرفه نبود، اغلب این وسائل در مدت کوتاهی از کار افتاده و بی استفده می
ماند.
در سال ۱۳۴۵ قراردادی با کشور جمهوری رومانی منعقد شد که طی آن تعدادی
تراکتور و سایر ادوات کشاورزی از جمله گاوآهن و … از طریق بنگاه توسعه
ماشین های کشاورزی در اختیار کشاورزان گذاشته شود. طبق این قرار داد در
مراکز عمده فروش اقدامات لازم برای تاسیس نمایندگیهای لوازم یدکی تعمیرگاه
های ثابت و سیار به عمل آمد. به موازات این قرارداد از سال ۱۳۴۶ شروع به
ساخت کارخانه ی تراکتور سازی تبریز شد که از سال ۱۳۴۹ بهره برداری از آن
آغاز شد، قطعات تراکتور از رومانی وارد و در آن کارخانه مونتاژ گردید .در
حال حاضر مونتاژ تراکتورهای مسی فرگوسن نیز در این کارخانه انجام می گیرد،
همچنین کارخانه ی جاندیر اراک به مونتاژ تراکتور ، کمباین و سایر ادوات
کشاورزی جاندیر پرداخت.
در حال حاضر کارخانه جات تراکتورسازی ایران ، تراکتورهای یونیورسال مدل
۶۵۰m با توان ۶۵ اسب بخار، تراکتور مسی فرگوسن مدل ۳۹۹ با توان ۱۱۰ اسب
بخار و مدل۲۸۵ با توان ۷۵ اسب بخار و مدل ۲۴۰ با توان ۴۷ اسب بخار و
تراکتورهای مدل ۷۵۰itm با توان ۷۵ اسب بخار را تولید می کند.
نیروی کار انسانی و لزوم استفاده ی ماشین در کشاورزی ایران
با توجه به ارقام و آمار موجود و تقلیل جمعیت روستایی، به طور طبیعی
نیاز به تراکتور و ماشین های کشاورزی جهت جبران توان انسانی بیشتر خواهد
شد . اما در تامین توان مکانیکی مورد نیاز، بررسی انواع تراکتور و ماشین
های مورد نیاز کشاورزی ایران با توجه به سطح پایین تکنولوژی در کشور و به
خصوص روستاها که متناسب با سطح محدود زیر کبرای هر کشاورز و دامدار می
باشد باید مورد توجه قرار گیردو سعی در بالا بردن دانش کشاورزی کشاورزان و
آموزش آنها در استفاده ی صحیح از ماشین، شود. به خصوص تلاش در محدود کردن
انواع تراکتورها و ماشین های وارده به چند نوع متناسب با شرایط خاص مناطق
مختلف کشور ، و سعی در ساختن بعضی ما شین ها وابزار در داخل کشور که
امکان ساخت آنها وجود دارد ، تامین و ساخت لوازم یدکی ، تربیت کارگران
ماهر و متخصصین برای به کار بردن تراکتور و ماشین های مورد نیاز و ایجاد
تعمیرگاه ها به تعداد کافی در نقاط مختلف کشور، از جمله برنامه هایی است
که در آینده باید به طور وسیع و کاملتر انجام گیرد.
اهمیت مکانیزاسیون
افزایش و رشد روز افزون جمعیت در جهان اهمیت کشاورزی را بیش از گذشته برای
تمام جوامع بشری مشخص می کند. اولین و مهمترین نیاز هر انسان٬ نیازهای
غذایی اوست. حال این نیاز به صورت مستقیم و غیر مستقیم با کشاورزی در
ارتباط است. یکی از رشته های موجود در کشاورزی مکانیزاسیون است.
مکانیزاسیون در ایران از اهمیت فوق العاده ای بدلیل سطح وسیع زیر کشت
ارقام مختلف برخوردار است.
با نگاهی به سرفصل درس ها و با توجه به کیفیت و کمیت آن ها مشخص می شود که
داوطلب باید از توان و دانش بالا در زمینه های ریاضی و فیزیک و مدیریت و
قدرت جسمانی مناسب برخوردار باشد و نیز باید توان تجزیه و تحلیل٬ قدرت
تجسم و دقت کافی در مسائل آماری را دارا باشد. شایان ذکر است که بسیاری از
کارهای صحرایی و کارگاهی و طرح های عملی در خارج از محیط های شهری است و
فعالیت نسبتا زیادی را می طلبد.
مراکز مختلفی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در فعالیت های کشاورزی نقش
دارند که هر یک به تناسب نوع فعالیت خود٬ برای رفع نیازهای مربوطه٬ به جذب
فارغ التحصیلان این رشته اقدام می نمایند. وزارتخانه های کشاورزی٬
جهادسازندگی٬ آموزش و پرورش و فرهنگ و آموزش عالی به صورت گشترده تر و
سایر وزارتخانه ها٬ اداره ها و سازمان ها و مدراکز دولتی و خصوصی نظیر
بانک های کشاورزی٬ مجتمع های کشت و صنعت٬ تعاونی های تولید٬ شرکت های
سهامی زراعی یا مهندس زراعی و … به صورت غیر مستقیم برای انجام کارهای فنی
و مکانیزه ی خود اعم از طرح و محاسبه٬ اجرا و نظارت بر اجرای طرح های
ماشینی کردن کشاورزی نیاز به استخدام تعداد کثیری از فارغ التحصیلان در
رشته ی مهندسی مکانیزاسیون کشاورزی دارند.
تعداد واحدهای درسی که دانشجو باید در دوره ی کارشناسی مهندسی مکانیزاسیون
کشاورزی بگذراند ۱۳۶ واحد است که تعداد ۲۱ واحد آن دروس عمومی٬ ۱۸ واحد
دروس علوم پایه و ۸۷ واحد دروس اصلی کشاورزی است و تعداد ۱۰ واحد از ۱۳۶
واحد به عنوان دروس اختیاری در نظر گرفته می شود که توسط خود دانشجو
انتخاب می گردد.
سه اصطلاح متداول در مکانیزاسیون کشاورزی
در زمینه ی مکانیزاسیون کشاورزی و در جهت شناخت بهتر این رشته و توانایی های آن لازم است سه اصطلاح متداول در مکانیزاسیون کشاورزی را مطرح کنیم:
اولین شاخص، ضریب مکانیزاسیون است. این ضریب به مفهوم نیروی محرکه ی موجود به ازای هر هکتار می باشد.
دومین شاخص درجه ی مکانیزاسیون است که در واقع نسبت میزان عملیات مکانیزه به عملیات غیر مکانیزه است.
سومین شاخص ظرفیت مکانیزاسیون است که بیانگر انرژی مکانیزه مصرفی در واحد سطح می باشد و به واقع سرانه انرژی مکانیکی در بخش کشاورزی را بیان می کند.
لازم به توضیح است که این شاخص ها از مهمترین عواملی می باشد
که میزان مکانیزاسیون را در بخش کشاورزی بیان می کند. اما باید توجه شود
که هر کدام از کمیت های ذکر شده به تنهایی مفهوم درستی از مکانیزاسیون
القا نمی کند بلکه با توجه به تمامی موارد بالا می توان برداشت بهتری از
عددهای بدست آمده در اختیار داشت.
به عنوان مثال در برنامه چهارم توسعه هدف، دستیابی به ضریب مکانیزاسیون
۱٫۱۸ اسب بخار است حال این عدد در ظاهر به مفهوم این است که به ازای هر
هکتار، نیروی محرکه ی موجود، حدود ۱٫۱۸ اسب بخار خواهد شد اما این چنین
نیست. اگر به ضرایب دیگر توجهی نشود برداشتی مانند این مورد حاصل می شود.
مثال ساده اینکه، تمامی تراکتورهای موجود در سطح کشور جهت کشت و کار و
فعالیت های کشاورزی استفاده نمی شوند، برخی جهت حمل و نقل نیروی کار و
برخی جهت انتقال کود و خوراک دام استفاده می گردند که بدون توجه به این
مسئله تنها با اتکا به عدد و رقم نتیجه، سیاست گذاری های غلط در بخش
کشاورزی خواهد بود.
علاوه بر مورد بالا ضریب مکانیزاسیون به شرایط و موقعیت منطقه ای بستگی
زیادی دارد. به عنوان مثال مقایسه ی ضریب مکانیزاسیونی ۲۴ برای ژاپن با
ضریب مکانیزاسیون ۲ تا ۳ برای کشورهایی همچون آمریکا و استرالیا بدون در
نظر گرفتن شرایط و موقعیت کشورها مقایسه ای بی ارزش و بی نتیجه است.
لازم به توضیح است جهت دستیابی به هدف مکانیزه نمودن کشاورزی در ایران
مستلزم توجه موارد بالا می باشد اما در کنار این مسائل امید است سیاست های
بهتری در زمینه ی واردات و یارانه های ماشین آلات کشاورزی اتخاذ گردد. یک
ماشین کشاورزی بر خلاف اتومبیل های لوکس خارجی جهت تولید مواد غذایی مورد
استفاده دارد و حال آنکه کشاورز برای خرید یک تراکتور ۱۵ میلیون تومانی
باید یکسال تا دو سال منتظر بماند و در نهایت پس از تلاش های طاقت فرسا و
صرف هزینه های فراوان یک عدد تراکتور دریافت کند حال آنکه بسیاری از ادوات
بهینه نیاز به توان بالای تراکتوری دارد که حال تنها شرکت های کشت و صنعت
توان پرداخت هزینه های ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیونی این تراکتورها یا ماشین های
کشاورزی را دارا می باشند.
یکی از مسائلی که در کنار این موارد باید بدان توجه شود این است که در حال
حاضر تنها دغدغه در بین دولت مردان یکپارچه سازی اراضی کوچک است و بسیاری
بر این باورند که استفاده از ادوات تنها در زمین هایی با وسعت زیاد بهینه
می باشد اما مثال بارز برای رد این ادعا کشور آلمان است که با وجود کوچک
بودن قطعات کشاورزی با مدیریتی مناسب و استفاده از ادوات مناسب تولید به
صورتی بهینه افزایش یافته است.
حال این سوال مطرح می شود که آیا بهتر نیست با اختصاص حمایت های بیشتر
دولت در بخش کشاورزی همانند بخش صنعت پیشرفت همگونی را کشور شاهد باشیم؟
نگاهی به تاثیر متقابل مکانیزاسیون در عملیات خاک‌ورزی
در اجرای مراحل مختلف عملیات کشاورزی، اهمیت خاک‌ورزی به‌عنوان یکی
از ارکان اصلی بر کسی پوشیده نیست. به‌کارگیری روش‌های نوین خاک‌ورزی، از
جهت بهبود کیفی و نیز از دیدگاه کاهش فرسایش خاک، حائز اهمیت است.
در عملیات خاک‌ورزی، عوامل مختلفی ازجمله خرد شدن یکنواخت کلوخ‌ها، حفظ رطوبت، مواد آلی خاک، تسطیح، کاهش فرسایش و… دارای اهمیت بسزایی است. لذا بخش وسیعی از مبحث مکانیزاسیون همیشه با بهبود شرایط عملیات خاک‌ورزی ارتباط دارد و اهمیت این مطلب، هرگز از دید کارشناسان و صاحبنظران بخش کشاورزی پوشیده نمانده است.
بی‌شک پی از عملیات خاک‌ورزی مقوله کاشت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چراکه بسترسازی و کشت صحیح، روش‌های مطلوب‌تر کاشت که بتواند بذر را با دقت کامل، در فواصل یکنواخت و عمق مناسب بکارد، مدنظر است.
نکته درخور توجه آن است که چه در عملیات خاک‌ورزی و کاشت و چه در بخش‌های دیگر استفاده از روش‌ها و ابزارهایی که ضمن ایجاد تحولات مورد نیاز از سرعت بالایی نیز برخوردار باشد، کاملا موثر است. از طرفی ادوات و ماشین‌آلاتی که بتوانند عملیات خاک‌ورزی و کاشت را به‌طور همزمان انجام دهند، ضمن دستیابی به همه موارد مذکور، در مصرف سوخت تراکتور و درنهایت، مصرف هزینه‌های تولید نیز صرفه‌جویی خواهند کرد و از این حیث کاملا توجیه اقتصادی خواهند داشت.
در این راستا یکی از مهمترین ادوات معرفی‌شده توسط شرکت مگاکشت ابزار، کمبینات ردیف‌کار است، این دستگاه مرکب از دو دستگاه خاک‌ورزی و کاشت است که توسط یک اتصال‌دهنده، کمبینات را تشکیل می‌دهند. بخش خاک‌ورز دستگاه سیلکوتیلر است که با حرکت چرخشی تیغه‌های خود، خاک را بر هم می‌زند، کلوخ‌ها را کاملا خرد می‌کند و توسط ماله و غلطک پشتی، عملیات تسطیح را انجام می‌دهد. پس از آن، ردیف‌کار پنوماتیکی قرار دارد که می‌تواند محصولاتی چون ذرت، چغندر و… را به‌صورت ردیفی بکارد.
این ردیف‌کار با دقت فوق‌العاده بالای خود، بذر را بر مبنای بوته در هکتار می‌کارد. در این کمبینات، سیلکوتیلر ساخت کمپانی با سابقه ماسکیو ایتالیا است که با سال‌ها تجربه در زمینه ساخت ادوات کشاورزی خصوصا دستگاه‌های خاک‌ورزی، از تولیدکنندگان بزرگ این ادوات در دنیا به‌شمار می‌رود.
همچنین شرکت سازنده جهت ارتقای سطح کمی و کیفی در بخش ماشین‌آلات و به‌دنبال معرفی کمبینات خطی کار و بسیاری از دستگاه‌های مفید و مورد نیاز در سراسر کشور، کمبینات ردیف‌کار شرکت ماسیکو و گاسپاردو اتیایی را به کشاورزان معرفی می‌کند و آمادگی خود را جهت فروش، آموزش و ارایه کلیه خدمات پس از فروش این دستگاه اعلام می‌کند.
استفاده کمبینات ردیف‌کار در محصول ذرت علاوه بر اینکه موجب افزایش عملکرد در تولید می‌شود، بعد از اتمام عملیات شخم و تکمیل تهیه زمین، با درنظر گرفتن درجه حرارت محیط به‌خصوص هنگامی که حرارت خاک تا عمق پنج سانتی‌متری به حدود ۹ تا ۱۰ درجه سانتیگراد رسید، می‌تواند در جهت سهولت کاشت بذر مفید واقع شود که مقدار بذر مورد نیاز جهت کاشت برای هر هکترا زمین زراعی، تابع عواملی مانند روش کاشت، بافت خاک، زمان کاشت شرایط جوی، محیط و مقدار آب است که در این میان، روش کاشت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
یکی از مهمترین عاملی که باعث افزایش عمکرد این محصول ذرت می‌شود، تعداد بوته مادر واحد سطح یا در هکتار زمین زراعی است که هرچه فواصل کاشت، دقیق‌تر باشد به عملکرد بیشتری دست خواهیم یافت. برای آنکه بذر کاشته‌شده به‌طور یکسان و در یک زمان، جوانه تولید کنند و همگی با هم از خاک خارج شوند، بهتر است کاشت به‌صورت هیرم و توسط بذرکار انجام شود تا رطوبت در تمام قسمت‌های زمین یکسان باشد و بذور با جذب رطوبت برابر، با هم جوانه تولید کنند.
در زراعت‌های مکانیزه که کاشت به‌وسیله بذرکار انجام می‌شود، مقدار بذر مورد نیاز در مورد ذرت دانه‌ای ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم و داکثر ۳۰ کیلوگرم در هکتار است که البته این ارقام باتوجه به شرایط اقلیمی و خاک هر منطقه، کمی متفاوت خواهد بود، ولی درنهایت در کشت مکانیزه، مصرف بذر به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد و می‌توان در هزینه‌های تهیه بذر، صرفه‌جویی زیادی کرد. این درحالی است که عملکرد نیز در کشت مکانیزه افزایش چشمگیری خواهد داشت.
در زراعت‌های مکانیزه که کاشت توسط بذرکار و روی خطوط مشخص با فاصله مناسب و دقیق انجام می‌شود، بهتر است، عملیات بذرافشانی و پخش کود شیمیایی و به‌ویژه کود فسفره (فسفات آمونیوم) و نیز سموم آفت‌کش جهت ضدعفونی بذور، همزمان صورت گیرد. عمق کاشت بذر ذرت به شرایط جوی و درجه حرارت محیط در زمین کاشت، بافت و عمق خاک زراعی، درصد رطوبت زمین و اندازه زذر بستگی کامل و مستقیم دارد که پس از تعیین عمق مناسب می‌توان به کمک نسل جدید بذرکارهای موجود، به عمق دقیق کاشت دست پیدا کرد. بذرکار پنوماتیک sp معرف نسل جدید بذرکارهای کشت ردیفی است که با استفاده از آن می‌توان به فواصل کاشت بسیار دقیق و نیز عمق کاشت مناسب دست پیدا کرد.
همچنین امکان پخش کود شیمیایی و سموم آفت‌کش به‌صورت گرانول را به‌طور همزمان فراهم می‌آورد. در کشاورزی مدرن مخصوصا در مناطقی که مشکل رطوبت و کمبود آب و نیز درجه حرارت بالای محیط وجود دارد، عملیات خاک‌ورزی و کاشت به‌صورت همزمان صورت می‌گیرد و ردیف‌کار پنوماتیک مدل sp می‌تواند با اتصال به سیلکوتیلر به‌صورت کمبینات درآید و عملیات خاک‌ورزی و کاشت را به‌صورت همزمان انجام دهد که با استفاده از این فن‌آوری مدرن می‌توان به عملکرد بالا در واحد سطح دست پیدا کرد.
شایان ذکر است که سیلکوتیلر، دستگاه خاک‌ورزی است که با تیغه‌های عمودی خود خاک را در جای خود به هم می‌زند، کلوخ را خرد می‌کند و توسط یک ماله و غلطک سطح زمین را تسطیح و عملیات خاک‌ورزی را تکمیل می‌کنند.
مکانیزاسیون کشاورزی عامل اساسی بر تولید و صادرات محصولات کشاورزی
مکانیزاسیون کشاورزی ، عاملی اساسی وتاثیرگذار برتولید وصادرات محصولات کشاورزی است.
افزایش تولید محصولات کشاورزی درواحد سطح وبهبود کیفیت محصولات وجلب
اعتماد بازار، فقط درسایه مجهز شدن به وسایل وامکانات پیشرفته وبه موازات
آن تقویت مدیریت ها امکان پذیر است ، بویژه آنکه افزایش تولید درواحد سطح
به مفهوم تولید انبوه وکاهش قیمت تمام شده است. بهمین خاطر کاربرد فن آوری
های نوین می تواند ضمن افزایش تولید محصولات کشاورزی درواحد سطح ، موجب
کاهش هزینه های تولید ومتعاقب آن منجر به کاهش قیمت تمام شده این محصولات
باارزش گردد، چرا که ، پائین بودن قیمت تمام شده محصولات کشاورزی ، ضمن
آنکه رضایتمندی کامل کشاورزان ونیز مردم جامعه را فراهم می نماید ،
بازارمطمئن ومناسبی را برای صادرات این محصولات کشاورزی ایجاد می نماید،
که ازاین طریق می توان ازخروج مقادیرزیادی ارز ازکشور، که جهت تهیه این
محصولات بکارمیرود، جلوگیری نمود
اما آنچه که بایستی مورد نظر باشد ، این است که هنوز درجهت مکانیزاسیون کشاورزی ، اقدامات جدی صورت نگرفته و هنوز شیوه کاشت ، داشت وبرداشت درکشاورزی به شکل سنتی می باشد. که درروش سنتی بعلت( عدم استفاده ازامکانات پیشرفته ونوین ) ، ضمن کاهش تولیددرواحد سطح ، سبب افزایش قیمت تمام شده این محصولات کشاورزی گردیده است.
اما آنچه که مسلم است ، راهکاری فوری وعاجل برای حل معضلات کشاورزی جامعه مان درشراط حاضر متصورنیست. زیرا که مانع اصلی برسر راه مکانیزاسیون کشاورزی ، وسعت کوچک زمینهای کشاورزی می باشد ، که بتدریج کوچکتر هم می گردد. بکارگیری شیوه نوین و یا بعبارت بهتر مکانیزاسیون کشاورزی درزمینهای کوچک امکان پذیرنبوده و اگر امکاناتی نیزبرای آن فراهم گردد، ازنظر اقتصادی مقرون به صرفه نخواهد بود، چراکه سبب کاهش قیمت تمام شده محصولات کشاورزی نخواهد گردید. پس با این ترتیب برای رهائی ازاین وضعیت نابسامان کشاورزی ، بایستی چاره اندیشی شود، چراکه کوچک بودن زمینهای کشاورزی و عدم سود آوری آنها (بعلت نبودن امکانات وفن آوریهای نوین) ، منجر به مهاجرت روز افزون کشاورزان روستا نشین به شهرها گردیده است. درچنین شرایطی فرزندان این کشاورزان کهنسال ، بعلت فقدان امکانات نوین کشاورزی وسودآوری اندک وناچیز شیوه سنتی کشاورزی ، اقدام به ترک زمینهای کشاورزی وبطورکلی روستا ها ی خودنموده وکشاورزان کهنسال که توان استفاده وبهره برداری بهینه ازاین زمینهارا ندارند، نسبت به فروش آنها به متمولان شهرنشین ویا تغییرکاربری آنها اقدام می نمایند ، که درچنین صورتی ضمن کاهش تدریحی محصولات کشاورزی ، سب بیکاری بیشتر نیروهای کارروستائی فراهم شده ودرنهایت منجر به افزایش واردات محصولات کشاورزی ونیز وابستگی شدید به دیگر کشورها، می گردد.
توسعه اقتصاد کشاورزی ازآنچنان اهمیتی برخوردار است ، که کشورهای فاقد اقتصاد کشاورزی پیشرفته( که قادر به تولید محصولات کشاورزی نمی باشند) ، وابستگی بسیار شدیدی به کشورهای توسعه یافته کشاورزی پیدا نموده وبرای تهیه این محصولات،( بجهت جلوگیری ازگرسنگی مردم کشورخود) ، حاضر به پذیرش هرگونه شرایط ناخوشایندی خواهند گردید.
باید درنظر داشت که بجهت اهمیت کشاورزی برای کشورها ، بخصوص کشورما ، که ازنظر وسعت خاک کشاورزی ونیروی انسانی بسیار غنی بوده( ودرصورت حل این معضلات ،سبب توسعه اقتصاد کشاورزی درکشور می گردد. و دراین راستا ضمن جلوگیری ازخروج مبالغ زیادی ارز ازکشور، موجبات ارزآوری بیشتری را نیزدراین بخش فراهم می نماید). بایستی راهکاری مناسب ازجانب همه اندیشمندان ، بویژه صاحبنظران اقتصادی اتخاذ گردد.
مناسبترین روش جلوگیری ازکوچکترشدن تدریجی زمینهای مزروعی ، استفاده از شیوه کاشت تعاونی می باشد ، ازآنجائیکه هنوز فرهنگ کارگروهی ونیزجمعی درکشورما ، بویژه درمیان کشاورزان ، شکل نگرفته ومضرات کارانفرادی وفواید کار گروهی برای آنان روشن نگردیده است ، درچنین صورتی تشکیل تعاونیهای کشاورزی امری مشکل ودشوار بنظر می رسد، بدین جهت قبل ازهراقدامی برای تشکیل این تعاونیها بایستی فواید وامتیازات آنها را برایشان توضیح داد، یعنی اینکه فرهنگ سازی نمود،تا آگاهانه بسمت تشکیل تعاونیهای کشاورزی تمایل پیداکرده که درچنین صورتی این تشکلها دارای قدرتی بسیار وفراوان خواهند گردید .
لازم به یاد آوری است که با تشکیل تعاونیها ی کشاورزی ، زمینهای مزروعی کوچک ، تبدیل به زمینهای بزرگ شده که استفاده از ماشین آلات متعدد کشاورزی ونیزنیروهای کار کشاورزی متخصص وماهر برای تمامی مراحل کاشت، داشت وبرداشت درآن فراهم می گردد.
با توجه به اینکه تعاونیهای روستائی ، ازتشکلهای مردمی بشمار می رود که برای پشتیبانی وحمایت از کشاورزان روستا ها بوجود آمده ودرقطب کشاورزی وروستاها تنها تشکیلاتی هستند که کشاورزان به آنها اعتماد دارند ، بهمین دلیل نقش این تعاونیها درمکانیزاسیون کشاورزی ، می تواند بسیار تاثیر گذار باشد. ازآنجائیکه یک کشاورز به تنهائی قادربه تهیه ماشین آلات متعدد ومختلف کشاورزی ونیز نیروهای متخصص وآموزش دیده کشاوورزی برای زمینهای مزروعی خود نمی باشد، با عضویت وپیوستن به این تعاونیها ، می تواند ازتمامی امکانات مکانیزاسیون کشاورزی استفاده نماید.
درخاتمه ،ضمن عرض خسته نباشید برای همه کشاورزان زحمتکش کشورمان، برای تمامی افرادی که درجهت بهبود وتوسعه اقتصادی کشورمان تلاش می نمایند، آرزوی موفقیت و سرافرازی می نمایم.
مناسبترین روش جلوگیری ازکوچکترشدن تدریجی زمینهای مزروعی ، استفاده از شیوه کاشت تعاونی می باشد ، ازآنجائیکه هنوز فرهنگ کارگروهی ونیزجمعی درکشورما ، بویژه درمیان کشاورزان ، شکل نگرفته ومضرات کارانفرادی وفواید کار گروهی برای آنان روشن نگردیده است ، درچنین صورتی تشکیل تعاونیهای کشاورزی امری مشکل ودشوار بنظر می رسد، بدین جهت قبل ازهراقدامی برای تشکیل این تعاونیها بایستی فواید وامتیازات آنها را برایشان توضیح داد، یعنی اینکه فرهنگ سازی نمود،تا آگاهانه بسمت تشکیل تعاونیهای کشاورزی تمایل پیداکرده که درچنین صورتی این تشکلها دارای قدرتی بسیار وفراوان خواهند گردید .
لازم به یاد آوری است که با تشکیل تعاونیها ی کشاورزی ، زمینهای مزروعی کوچک ، تبدیل به زمینهای بزرگ شده که استفاده از ماشین آلات متعدد کشاورزی ونیزنیروهای کار کشاورزی متخصص وماهر برای تمامی مراحل کاشت، داشت وبرداشت درآن فراهم می گردد.
با توجه به اینکه تعاونیهای روستائی ، ازتشکلهای مردمی بشمار می رود که برای پشتیبانی وحمایت از کشاورزان روستا ها بوجود آمده ودرقطب کشاورزی وروستاها تنها تشکیلاتی هستند که کشاورزان به آنها اعتماد دارند ، بهمین دلیل نقش این تعاونیها درمکانیزاسیون کشاورزی ، می تواند بسیار تاثیر گذار باشد. ازآنجائیکه یک کشاورز به تنهائی قادربه تهیه ماشین آلات متعدد ومختلف کشاورزی ونیز نیروهای متخصص وآموزش دیده کشاوورزی برای زمینهای مزروعی خود نمی باشد، با عضویت وپیوستن به این تعاونیها ، می تواند ازتمامی امکانات مکانیزاسیون کشاورزی استفاده نماید.
انتشار توسط دانیال دسترنج
